Na kóńcu Wjelikego śěganjow ludow něźi w 6. a 7. stolěśu su słowjańske rody cełu něntejšnu pódzajtšnu Nimsku až do Frankojskeje a Limborskeje wobsedlili. Mjazy nimi su byli Łužycanarje a Milcany w něntejšnej Dolnej a Górnej Łužycy. Wóni su dali Łužycy jeje mě. Z 9. stolěśa jo se wěcej ako sto groźišćow natwariło. Rekonstruěrowane groźišćo móžośo se w Radušu woglědnuś. Pó starem pśikłaźe natwarjone srjejźowěkowy sedleński źěl móžoš se pśi Domowniskem muzeju Dešno pód mjenom „Stary lud” woglědaś. Pó wóspjetowanych wójowanjach w casu wót 10. do 13. stolěśa su se słowjańske rody pódejśpili a christianizěrowali.
Pśez w běgu casa rozdźělne teritorialne rozrědowanje a zarědowanje Łužyce, na pś. k Bramborskej, Pšuskej a Sakskej, su byli jadnotliwe strony wjelgin wšakorakim wobstojnosćam wustajone. Pśiśěg nimskich a drugich sedlarjow a politika germanizacije su k asimilaciji, wósebnje na kšomje serbskich stronow, pśinjasli. Na drugich stronach, kaž wokoło Cottbus/Chóśebuza a Picnja pak su serbsku rěc wěcej tolerěrowali, tak až móžomy tam až do źinsa widnje kšušej rěcnu substancu nadejś.
Sakska politika napśeśiwo Serbam jo była kusk liberalnjejša ako pšuska. Tak su w Sakskej 1835 ludowošulsku kazń wudali, kótaraž jo serbsku cytańsku wucbu a nabóžninu dowóliła. Pśez to jo se w sakskej Górnej Łužycy mócnjejša narodnosebjewědobna warsta wuwiła ako w pšuskej Łužycy. Weto su měli teke how fararjow, wucabnikow a awtorow, kenž su se za kulturu a rěc zasajźowali. Su casniki a towaristwa załožyli a swěźenje organizěrowali. Z Narodnym wózroźenim a we wuslědku rewolucije wót 1848 a pśez procowanje Serbow jo se serbske casnikaŕstwo wuwiło a na jsach a w městach Łužyce su se serbske towaristwa załožyli. Pśedewšym pó załoženju Nimskego rajcha 1871 a slědowanych nimsko-narodnych procowanjach su take aktiwity wobśěžyli, ale su dalej pśinjasli. Tak jo se w lěśe 1912 Domowina ako zwězk serbskich towaristwow załožyła. Wóna jo źinsa serbski kšywowy zwězk a pó kaznjach pśipóznata zastupnica Serbow.
We Weimarskej republice jo pśišło k wótmachoju na wuměłskem a medialnem pólu, lěc rownož k zwopšawnjenjeju we Weimarskej wustawje garantěrowanych pšawow njejo pśišło. Mimo togo su Serby pśez industrializaciju pód wjelikim šćišćom k asimilaciji stojali.
W casu nacionalsocializma su nejpjerwej wopytali, Serbow ako "wendischsprechende Deutsche" definěrowaś. W drugej połojcy 1930ych lět su zjawne serbske aktiwity, towaristwa, namše, medije a wucbu zakazali. Serbske procowarje su ze Łužyce wugnali, geografiske mjenja su pónimcowali, pomjenjenje „wendisch” wótśisnuli a planowali, Serbow pó wójnje ako „źěłajucy lud mimo wjednika” pśesedliś.
Wót NDR su se wót 1950ych lět nejpjerwej pód motom: „Łužyca buźo dwójorěcna” seś serbskich kulturnych, wědomnostnych a kubłańskich institucijow załožyli. Serbsku wucbu a zjawnu dwójurěcnosć stej se natwariło, woplěwanje kultury jo se wutwariło. Krotki cas pótom su ten kurs zasej slědk wzeli a něnto jo se groniło: „Łužyca buźo socialistiska”. Statnu politiku za pódpěrowanje a spěchowanje Serbow su drje cynili, jo se pak koncentrěrowała na kulturu pód wumjenjami Domowiny ako serbsku organizaciju w NDRskem systemje. Dalšne wuwiśa ako kolektiwacija rolnikaŕstwa, natwaŕ industrije, zwězujuca z wjelikim pśiśěgom źěłaśerjow do Łužyce a wótrywanje wót wěcej ako sto jsow za dobywanje brunice, su něgatiwe wustatki na serbsku a kulturnu substancu serbskego luda měli.
Pó politiskem pśewrośe 1989 jo se serbske žywjenje znowa organizěrowało. Někotare serbske institucije su se zgubili, druge su pśestrukturěrowali abo nowo załožyli. Teke towaristwa su znowa załožyli abo su se demokratiski a znowa organizěrowali. Statne financne spěchowanje su pśez załoženje Załožby za serbski lud pśez Zwězk, Lichy stat Sakska a Kraj Bramborska nowo zarědowali. Mimo togo su nowe kazniske zarědowanja za mjeńšynowy šćit na rowninje krajow póstajili.
Z Ramikowym wujadnanim za šćit narodnych mjeńšynow a Europsku chartu regionalnych a mjeńšynowych rěcow su na europskej rowninje pšsawniske póstajenja póstajili, kótarejž stej pódpěrujotej identitu.
Wót lěta 1994 wobstoj pśi krajnem sejmje Bramborska Rada za nastupnosći Serbow, w Sakskej z lěta 1999. Ako medialnu nowosć mamy z lěta 1992 kuždy mjasec wusćełanje połgóźinskego telewizinego magacina „Łužyca” pśez ORB/rbb w Bramborskej, z 2001 teke „Wuhladko” pśez MDR w Sakskej.
Cerkwja jo měła w stawiznach teke wažnu rolu za wuwiśe serbskeje rěcy, kultury a identity. Z pśełožołanim cerkwinych nimskich a łatyńskich tekstow do serbšćiny jo se wuwijanje serbskeju rěcowu zachopiło. Na drugem boce jo cerkwja teke pśez dłujke doby teke germanizěrujuca instanca była, pśez to, až jo wužywanje serbskeje rěcy w cerkwi zakazane było, su knigły zajmjeli a serbskich fararjow do stronow zwenka Łužyce pśesajźili. Fararje, kótarež su se tomu zadorali a dalej serbski prjatkowali, su byli togodla wjelgin wažne za wuchowanje rěcy we wósadach.
Wětšy źěl Serbow w Dolnej Łužycy jo ewangelski. W sakskej Górnej Łužycy jo katolski region mjazy městami Kulow, Kamjeńc a Budyšyn. Za wjele pśišłužnikow serbskego luda jo wěra wažna a jo wuska z rěcu, nałogami a drastwami zwězana.
Wědomnostnje pśepytujo serbske stawizny mj. dr. Serbski institut. Bogata jo licba muzejow a domowniskich śpow. Tam se namakaju dalšne informacije k serbskim stawiznam.
Sorben abo Wenden? – K pomjenjowanju w nimskej rěcy
Serby sebje pomjenuju „serbski” (adjektiw maskulin), Serb (substantiw feminin) resp. Serbowka (wěcownik feminin). To groni, až serbšćina ma za „Sorbe” abo „Wende”. Wobej nimskorěcnej zapśimjeśi stej cuzej pomjenjeni z łatyńšćiny a maju we wšyknych stronach Łužyce dłujke stawizny.
Die Bezeichnung "Sorben" basiert auf der latinisierten Form Surbi bzw. Sorabi, die von der sorbischsprachigen Eigenbezeichnung der Sorben/Wenden als Serbja (obersorbisch) bzw. Serby (niedersorbisch) stammt. Wir verdanken sie dem fränkischen Chronisten Fredegar, der im Jahre 631/632 erstmals einen Stamm Surbi nennt.
Der Begriff "Wenden" geht auf die römischen Geschichtsschreiber Plinius den Älteren und Tacitus sowie den griechischen Geograph Ptolemaios zurück, die alle slawischen Stämme, die im ersten Jahrhundert n. Chr. zwischen den Karpaten und der Ostseeküste auftauchten, als Venedi bezeichneten. "Wendisch" wurde für viele slawische Völker im deutschen Raum verwendet, z. B. im heutigen Mecklenburg, dem Hannoverschen Wendland oder für die Kaschuben (heute zu Polen gehörig).
Im heutigen Deutschland gibt es nur die Sorben/Wenden als slawische Minderheit. Somit fallen beide Begriffe nunmehr zusammen. Da der "Wenden"-Begriff oft abwertend benutzt wurde, gab es vor allem nach dem Zweiten Weltkrieg Bestrebungen, ihn durch den neutraleren "Sorben"-Begriff zu ersetzen. Diese Bewegung wurde zunächst vor allem von den Sorben der Oberlausitz forciert. In der Niederlausitz gibt es jedoch viele Menschen, die sich lieber als Wenden bezeichnen.
Deshalb werden im Land Brandenburg die beiden deutschsprachigen Bezeichnungen gleichberechtigt verwendet.
In offiziellen Texten wird deshalb „sorbisch/wendisch“ benutzt. Im Alltag reicht es aus, eine der Bezeichnungen zu nutzen. Jedoch ist zu respektieren, wie das jeweilige Gegenüber selbst angesprochen werden möchten.